ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 11، بهمن 1400 ، شماره پی در پی 69

واکاوی مؤلفه های صلح در سبک فکری مولانا بر اساس مثنوی

صفحه (17 - 35)
محمدتقی سیمیاری ، رضا حیدری نوری (نویسنده مسئول)، ملک محمد فرخ زاد
تاریخ دریافت مقاله : دی 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1400

چکیده

زمینه و هدف: اگرچه مانند بسیاری دیگر از پدیده های انسانی، نمیتوان تعریف دقیق و عمیقی از عرفان و تصوف ارائه داد، به یک اعتبار میتوان آن را کوششی درجهت ترسیم دنیایی عاری از خشونت و صلح قلمداد کرد؛ خلق عالمی به دور از خشکی و تعصب همراه با نوع دوستی که همگی از مؤلفه های صلح جهانی در عرفان است. صلح بعنوان یکی از بنیادیترین نیازهای بشر در طول تاریخ، همواره کانون توجه فیلسوفان، عارفان و اندیشمندان بوده است. یکی از شاعران و عارفان ایرانی که در گسترش مفهوم صلح، مدارا، احترام و ارج گذاشتن بر تنوع و اختلاف میان فرهنگها و دوری از تشویش و کشمکش نقش برجسته ای را ایفا میکند، مولانا جلال‌الدّین محمد بلخی است. اندیشه های صلح‌آمیز مولانا و جان تازه و ناب کلام وی را در این خصوص میتوان تعبیر کرد.

روش مطالعه: نگارندگان در این مقاله با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی قصد دارند از میان اندیشه های گوناگون مولانا که در اثر گرانسنگ وی «مثنوی‌معنوی» بیان گردیده است، صلح‌طلبی این شاعر و عارف را استخراج نمایند و پس از ذکر شواهد با تکیه بر مثنوی مولوی تصحیح رینولد نیکلسون، به توصیف و تحلیل داده ها و ارائۀ نتایج بپردازند.

یافته ها: عارفی چون مولانا بخوبی به آفات و بحرانهای روح و روان بشر در قالب آموزه های جهانی پرداخته است و مهمترین مؤلفه های این صلح با هستی کائنات را در قالب کلام شیوا و رسای خویش بیان نموده است. در واقع رسیدن به صلح، موانع و چالشهای آن از جمله دغدغه های ذهنی اندیشۀ صلح‌طلب مولاناست.

نتیجه گیری: جلوه های هستی‌شناسی صلح مولانا با کائنات از آشتی، تناسب و سازگاری اضداد موجود در عالم شروع میشود و به صلح با خداوند که کاملترین نوع صلح است ختم میگردد. نتایج این پژوهش که به شیوۀ توصیفی-تحلیلی بر مبنای داده های کتابخانه ای صورت گرفته است نشان میدهد که صلح با طبیعت، خود، دیگران و خدا چهار رکن اساسی صلح از منظری جهان شمول و کلی در سبک فکری مولانا در مثنوی مطرح شده است و مرکزیت این صلح از نظر مولانا عشق است.

کلمات کلیدی
صلح , سبک فکری مولانا , مثنوی , خدا , انسان , کائنات.

• قرآن کریم.
• ایدۀ صلح جهانی در اصول تفکر قرآنی و برهانی، فلسفه و صلح جهانی، عرب، حسین (1393)، مجموعه مقالات منتخب هجدهمین همایش حکیم ملاصدرا، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
• پیامهای جهانی مولوی برای انسان امروز، قبادی، حسینعلی و گرجی، مصطفی (1387)، مطالعات عرفانی، شمارۀ هشتم، صص 124- 101.
• پیوند مفاهیم اخلاق، عدالت و صلح در اندیشۀ حکیم ملاصدرا، فلسفه و صلح جهانی، حسینی، سید‌شهاب‌الدّین (1393)، مجموعه مقالات منتخب هجدهمین همایش حکیم ملاصدرا، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
• تذکره‌الاولیا، عطار ‌نیشابوری، فرید‌الدین (1386)، تصحیح محمد استعلامی، تهران: زوار.
• دفتر عقل و آیت عشق، ابراهیمی‌دینانی، غلامحسین (1383)، 3 جلد، تهران: طرح نو.
• راه عرفانی عشق، چیتیک، ویلیام، (1395)، ترجمۀ شهاب‌الدین عباسی، تهران: پیکان.
• رسالۀ قشیریه، قشیری، عبدالکریم (1388)، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.
• رفتارهای اجتماعی کودکان، آیزنبرگ، نانسی، (1384)، ترجمۀ بهار ملکی، تهران: ققنوس.
• سیری در سیرۀ نبوی، مطهری، مرتضی (1368)، تهران: صدرا.
• صلح و سلم در قرآن کریم، افتخاری، اصغر و محمدی، حسین، (1392)، فصلنامۀ قرآن و حدیث، (2) 6، صص 53- 78.
• صلح و مراتب آن در تصوّف، شهرآیینی، سیدمصطفی (1375)، سمینار فرهنگ صلح، تجربه و آزمون، دهلی نو.
• فیه ما فیه، مولانا، جلال‌الدّین محمد (1369)، به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ سوم، تهران: نگاه.
• قاموس قرآن کریم، قریشی، علی اکبر (1375)، قم: دارالقرآن.
• کشف‌المحجوب، هجویری، ابوالحسن ‌علی‌بن‌عثمان (1380)، به‌تصحیح ژوکوفسکی، تهران: طهوری.
• مثنوی‌معنوی، مولانا، جلال‌الدّین محمد‌بلخی (1372)، به تصحیح رینولد.آ. نیکلسون، تهران: هرمس.
• مجموعه مصنفات شیخ اشراق، سهروردی، شهاب‌الدین (1372)، به تصحیح و مقدمۀ سیدحسین نصر، ج3، تهران: مؤسسۀ مطاالعات و تحقیقات فرهنگی.
• مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن‌راز، لاهیجی، شیخ‌محمد (1374)، تصحیح کیوان سمیعی، تهران،: سعدی.
• من بادم و تو آتش، شیمل، آنه‌ماری، (1377)، ترجمۀ فریدون بدره ای، تهران: توس.
• نقد و بررسی نقش صلح‌طلبی در متون عرفانی، مظاهری، عبدالرضا (1394)، فصلنامۀ تخصصی عرفان اسلامی، (41) 12، صص 54- 35.